Hicretten
sonra Medine’de nâzil olmuştur, 176 âyettir.
«Nisâ»
kadınlar demektir. Bu sûrede daha çok kadından, cemiyet içinde
kadınların hukukî ve içtimaî yer ve değerlerinden
bahsedildiği için adına «Nisâ» denmiştir.
Bismillâhirrahmânirrahîm
1.
Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini
yaratan ve ikisinden birçok erkekler ve kadınlar üretip
yayan Rabbinizden sakının. Adını kullanarak
birbirinizden dilekte bulunduğunuz Allah'tan ve akrabalık
haklarına riayetsizlikten de sakının. Şüphesiz
Allah sizin üzerinizde gözetleyicidir.
2.
Yetimlere mallarını verin, temizi pis olanla değişmeyin,
onların mallarını kendi mallarınıza
katarak (kendi malınızmış gibi) yemeyin;
çünkü bu, büyük bir günahtır.
3.
Eğer (kendileriyle evlendiğiniz takdirde) yetimlerin
haklarına riayet edememekten korkarsanız beğendiğiniz
(veya size helâl olan) kadınlardan ikişer, üçer, dörder
alın. Haksızlık yapmaktan korkarsanız bir
tane alın; yahut da sahip olduğunuz (cariyeler) ile
yetinin. Bu, adaletten ayrılmamanız için en uygun
olanıdır.
Yaratılıştan
gelen kıskançlık duygusuna rağmen âyetin, erkeklere
birden fazla kadınla evlenme izni vermesi öteden beri -daha ziyade
gayr-i müslimlerce- tenkit ve itiraza konu edilmiştir. Ancak
İslâm’ın bu iznini diğer talimatı ve hayatın
değişen şartları içinde ele almak gereklidir.
İslâm’a göre zina kesin olarak haramdır; şu halde
zinaya giden yolları tıkamak gerekir. Erkeğin güçlü ve
yeterli, kadının ise zayıf ve isteksiz olması veya
doğurgan olmaması halinde, savaş vb. sebeplerle
erkeklerin azalması ve kadınların çoğalması
gibi durumlarda, erkeğin birden fazla kadınla evlenmesi zaruri
olabilir. Böyle durumlarda erkeğin birden fazla kadınla
evlenmesi bir emir değil, bir izindir; ikinci ve üçüncü… eş
olacak hanım da buna mecbur değildir. Ayrıca bu izin kayıtsız
şartsız olmayıp adalet şartına bağlanmış,
buna riayet edemeyeceğinden korkanlara bir kadınla yetinmeleri
emredilmiştir. Bütün bu kayıtlar ve şartlar bir arada düşünüldüğü
zaman İslâm’ın bu izninin, zaman içinde değişen
şartlara ayak uydurma bakımından en müsait yol olduğu
açıkça anlaşılacaktır.
4.
Kadınlara mehirlerini gönül rızası ile (cömertçe)
verin; eğer gönül hoşluğu ile o mehrin bir kısmını
size bağışlarlarsa onu da afiyetle yeyin.
5.
Allah'ın geçiminize dayanak kıldığı
mallarınızı aklı ermezlere (reşit
olmayanlara) vermeyin; o mallarla onları besleyin, giydirin
ve onlara güzel söz söyleyin.
6.
Evlilik çağına gelinceye kadar yetimleri (gözetip)
deneyin, eğer onlarda akılca bir olgunlaşma görürseniz
hemen mallarını kendilerine verin. Büyüyecekler (de
geri alacaklar) diye o malları israf ile ve tez elden
yemeyin. Zengin olan (veli) iffetli olmaya çalışsın,
yoksul olan da (ihtiyaç ve emeğine) uygun olarak yesin.
Mallarını kendilerine verdiğiniz zaman yanlarında
şahit bulundurun. Hesap sorucu olarak da Allah yeter.
7.
Ana-babanın ve yakınların bıraktıklarından
erkeklere bir pay vardır; ana-babanın ve yakınların
bıraktıklarından kadınlara da bir pay vardır.
Gerek azından, gerek çoğundan belli bir hisse ayrılmıştır.
8.
(Mirastan payı olmayan) yakınlar, yetimler ve
yoksullar miras taksiminde hazır bulunursa bundan, onları
da rızıklandırın ve onlara güzel söz söyleyin.
7.
ve 8. âyetten birincisi cahiliye devri geleneklerini yıkarak
mirastan kadının da payı olduğunu, Allah’ın
onlar için ayırdığı bu payın mutlaka
kendilerine verilmesi gerektiğini ifade etmektedir. İkinci âyet
ise İslâm’ın getirdiği en geniş kardeşlik ve
en insanî dayanışma anlayışı ve sosyal adalet
prensibi içinde, mirasta payı olmayan -nisbeten- uzak akrabaya, o
civarda bulunan fakir fukaraya da mirastan bir şeyler verilmesini,
gönüllerinin alınmasını, emeksiz elde edilen servete
karşı muhtemel menfi duyguların önlenmesini
emretmektedir.
9.
Geriye eli ermez, gücü yetmez çocuklar bıraktıkları
takdirde (halleri ne olur) diye korkacak olanlar (yetimlere haksızlık
etmekten) korkup titresinler; Allah'tan sakınsınlar ve
doğru söz söylesinler.
Yetimlerin
veli ve vasileri, onlara kendi çocuklarına davranılmasını
istedikleri gibi davranmalıdırlar; çünkü kendi çocukları
da bir gün yetim ve çaresiz kalabilir.
10.
Haksızlıkla yetimlerin mallarını yiyenler
şüphesiz karınlarına ancak ateş tıkınmış
olurlar; zaten onlar alevlenmiş ateşe gireceklerdir.
11.
Allah size, çocuklarınız hakkında, erkeğe,
kadının payının iki misli (miras vermenizi)
emreder. (Çocuklar) ikiden fazla kadın iseler, ölünün bıraktığının
üçte ikisi onlarındır. Eğer yalnız bir kadınsa
yarısı onundur. Ölenin çocuğu varsa, ana-babasından
her birinin mirastan altıda bir hissesi vardır. Eğer
çocuğu yok da ana-babası ona vâris olmuş ise,
anasına üçte bir (düşer). Eğer ölenin kardeşleri
varsa, anasına altıda bir (düşer. Bütün bu
paylar ölenin) yapacağı vasiyetten ve borçtan sonradır.
Babalarınız ve oğullarınızdan
hangisinin size, fayda bakımından daha yakın olduğunu
bilemezsiniz. Bunlar Allah tarafından konmuş farzlardır
(paylardır). Şüphesiz Allah ilim ve hikmet sahibidir.
İslâm’ın
miras hukukunda, paylar ile mükellefiyetler arasında dengeleme
yolu tutulmuş, daha çok harcama yapmak mecburiyetinde olanlara çok,
daha az harcama durumunda olanlara az hisse verilmiştir. İslâm
aile hukukuna göre evlenirken mehir verecek, düğün masrafı
yapacak olan erkektir. Evlendikten sonra da gerek muhtaç olan yakın
akrabasına ve gerekse eş ve çocuklarına bakacak, onlara
yiyecek, giyecek, mesken gibi asgari ihtiyaçları temin edecek yine
erkektir. İşte bu sebepledir ki, genellikle mirasta erkeklerin
payı, kadınlarınkinin iki misli olmuştur.
12.
Yapacakları vasiyetten ve borçtan sonra eşlerinizin,
eğer çocukları yoksa, bıraktıklarının
yarısı sizindir. Çocukları varsa bıraktıklarının
dörtte biri sizindir. Çocuğunuz yoksa, sizin de, yapacağınız
vasiyetten ve borçtan sonra, bıraktığınızın
dörtte biri onlarındır (zevcelerinizindir). Çocuğunuz
varsa, bıraktığınızın sekizde biri
onlarındır. Eğer bir erkek veya kadının,
anababası ve çocukları bulunmadığı
halde (kelâle şeklinde) malı mirasçılara kalırsa
ve bir erkek yahut bir kızkardeşi varsa, her birine
altıda bir düşer. Bundan fazla iseler üçte bire
ortaktırlar. (Bu taksim) yapılacak vasiyetten ve borçtan
sonra, kimse zarara uğramaksızın (yapılacak)tır.
Bunlar Allah'tan size vasiyettir. Allah her şeyi hakkıyle
bilendir, halîmdir.
Kelâle
şeklinde, malı yan hısımlarına kalan kimselerin
paylarını açıklayan kısımda geçen erkek kardeş
ve kız kardeşten maksat, ana bir kardeşlerdir. Öz kardeşlerin
durumu sûrenin sonunda açıklanacaktır.
13.
Bunlar, Allah'ın (koyduğu) sınırlardır.
Kim Allah'a ve Peygamberine itaat ederse Allah onu, zemininden
ırmaklar akan cennetlere koyacaktır; orada devamlı
kalıcıdırlar; işte büyük kurtuluş
budur.
14.
Kim Allah'a ve Peygamberine karşı isyan eder ve sınırlarını
aşarsa Allah onu, devamlı kalacağı bir ateşe
sokar ve onun için alçaltıcı bir azap vardır.
Hukuk
sistemleri, vârislerin alacağı paylarda olduğu gibi, yakınlık
ve uzaklık derecelerine göre akrabanın vâris olup olmayanını
tayin konusunda da farklı telakki ve uygulamaları benimsemişlerdir.
Mesela İslâm dışı bazı sistemlerde ölenin çocukları
varsa ana-babası vâris olamamaktadır. İslâm miras
hukuku payları dağıtırken âdil denge esasına
riayet ettiği gibi, vârisleri tayin ederken de yakınlık
derecesi ile beraber faydayı gözönüne almış, dünya ve
ahiret hayatında ölüye faydası dokunan ve dokunacak olan
akrabayı mirastan mahrum etmemiştir.
15.
Kadınlarınızdan fuhuş yapanlara karşı
aranızdan dört şahit getirin. Eğer şahitlik
ederlerse, o kadınları ölüm alıp götürünceye
yahut Allah onlara bir yol açıncaya kadar evlerde
hapsedin.
16.
İçinizden fuhuş yapan her iki tarafa ceza verin; eğer
tevbe eder, uslanırlarsa artık onlara ceza verip
eziyet etmekten vazgeçin; çünkü Allah tevbeleri çok kabul
eden ve çok esirgeyendir.
17.
Allah'ın kabul edeceği tevbe, ancak bilmeden kötülük
edip de sonra tez elden tevbe edenlerin tevbesidir; işte
Allah bunların tevbesini kabul eder; Allah her şeyi
bilendir, hikmet sahibidir.
18.
Yoksa kötülükleri yapıp yapıp da içlerinden birine
ölüm gelip çatınca «Ben şimdi tevbe ettim»
diyenler ile kâfir olarak ölenler için (kabul edilecek) tevbe
yoktur. Onlar için acı bir azap hazırlamışızdır.
19.
Ey iman edenler! Kadınlara zorla vâris olmanız size
helâl değildir. Apaçık bir edepsizlik yapmadıkça,
onlara verdiğinizin bir kısmını ele geçirmeniz
için de kadınları sıkıştırmayın.
Onlarla iyi geçinin. Eğer onlardan hoşlanmazsanız
(biliniz ki) Allah'ın hakkınızda çok hayırlı
kılacağı bir şeyden de hoşlanmamış
olabilirsiniz.
İslâm’dan
önce Araplar kadına çok kötü muamele ediyor, bu cümleden
olarak kocası ölen kadını, onun miras bıraktığı
mal gibi telakki ediyorlar, kadın istemese bile onunla evlenme veya
onu başkasıyla evlendirme hakkına sahip olduklarını
düşünüyorlar, kadını kullanarak maddi menfaat sağlama
yoluna gidiyorlardı. Âyet bütün bu haksızlıklara son
vermiş, kadına lâyık olduğu hakları getirmiştir.
20.
Eğer bir eşi bırakıp da yerine başka
bir eş almak isterseniz, onlardan birine yüklerle mehir
vermiş olsanız dahi ondan hiçbir şeyi geri almayın.
Siz iftira ederek ve apaçık günah işleyerek onu geri
alır mısınız?
İslâm’da erkek, evleneceği kadına, mehir adıyle
bir mal verir. Bunun miktarı örf, âdet ve emsale göre tayin
edilir. Mehir kadının hakkı, onun özel malıdır,
peşin verilmemiş ise kocasının boşaması
veya ölmesi halinde kadına derhal ödenmesi gerekir. Erkeklerin,
çeşitli yollar ve desiselerle bu hakkı kısmen veya
tamamen yemeleri, verdiklerini zorla geri almaları meşru değildir.
21.
Vaktiyle siz birbirinizle haşir-neşir olduğunuz
ve onlar sizden sağlam bir teminat almış olduğu
halde onu nasıl geri alırsınız!
Bir
kadınla evlenip birleşen veya birleşecek bir ortamda başbaşa
kalan (halvet olan) koca, onu boşadığı takdirde
mehrin tamamını öder. Âyette «birbirinizle haşir-neşir
olduğunuz» denilerek bunlara işaret edilmiştir. Birleşme
ve halvet olmadan boşanma halinde ise, kadın mehrin yarısına
hak kazanmış olur.
22.
Geçmişte olanlar bir yana, babalarınızın
evlendiği kadınlarla evlenmeyin; çünkü bu bir hayasızlıktır,
iğrenç bir şeydir ve kötü bir yoldur.
İslâm
öncesi Arapların üvey anneleri ile evlenme şeklindeki çirkin
bir âdetini daha ortadan kaldıran bu âyetten sonra müslümanların,
başka kimlerle evlenmelerinin caiz olmadığı 23.
ayette bildirilmektedir.
23.
Analarınız, kızlarınız, kızkardeşleriniz,
halalarınız, teyzeleriniz, kardeş kızları,
kızkardeş kızları, sizi emziren analarınız,
süt bacılarınız, eşlerinizin anaları,
kendileriyle birleştiğiniz eşlerinizden olup
evlerinizde bulunan üvey kızlarınız size haram kılındı.
Eğer onlarla (nikâhlanıp da) henüz birleşmemişseniz
kızlarını almanızda size bir mahzur yoktur.
Kendi sulbünüzden olan oğullarınızın eşleri
ve iki kız kardeşi birden almak da size haram kılındı;
ancak geçen geçmiştir. Allah çok bağışlayıcı
ve esirgeyicidir.
Âyetin
«nikâhlanıp da birleşmediğiniz kadınların kızları
ile evlenmenizde mahzur yoktur» meâlindeki kısmından maksat,
anası nikâh altında iken onun kızını da almak
değildir. Caiz olan, bir erkeğin nikâhlayıp da kendisi
ile birleşmeden boşadığı kadının başkasından
olma kızı ile evlenmedir. Âyette evlenilmesi kesin olarak
yasaklananlar dışında kalan akraba ile evlenmek, bazı
şart ve zaruretler icabı câiz kılınmış
olmakla beraber, hadisler akraba olmayanlarla evlenmeyi tavsiye etmiştir.
24.
(Harp esiri olarak) sahip olduğunuz cariyeler müstesna,
evli kadınlar da size haram kılındı. Allah'ın
size emri budur. Bunlardan başkasını, namuslu
olmak ve zina etmemek üzere mallarınızla (mehirlerini
vererek) istemeniz size helâl kılındı. Onlardan
faydalanmanıza karşılık kararlaştırılmış
olan mehirlerini verin. Mehir kesiminden sonra (bir miktar
indirim için) karşılıklı anlaşmanızda
size günah yoktur. Şüphesiz Allah ilim ve hikmet
sahibidir.
Bazı
dinlerde ve bunlara dayalı hukuklarda kadın, kendisi ile
evlenecek olan erkeğe vermek üzere mal (dırahoma) edinir;
yani bu sayede erkeklerin kendisine rağbet etmelerini sağlamaya
çalışır. İslâm’da ise kadın bizatihî değerlidir.
Onun malına değil, kendisine rağbet edilir. Bunu
sembolize etmek üzere de kadın değil, onunla evlenmek isteyen
erkek ona bir şeyler verir ki, buna mehir denilmiştir.
25.
İçinizden, imanlı hür kadınlarla evlenmeye gücü
yetmeyen kimse, ellerinizin altında bulunan imanlı genç
kızlarınız (sayılan) cariyelerinizden alsın.
Allah sizin imanınızı daha iyi bilmektedir. Hep
aynı köktensiniz (insanlık bakımından aranızda
fark yoktur). Öyle ise iffetli yaşamaları, zina
etmemeleri ve gizli dost da tutmamaları şartı ve
sahiplerinin izni ile onları (cariyeleri) nikâhlayıp
alın, mehirlerini de normal miktarda verin. Evlendikten
sonra bir fuhuş yaparlarsa onlara, hür kadınların
cezasının yarısı (uygulanır). Bu
(cariye ile evlenme izni), içinizden günaha düşmekten
korkanlar içindir. Sabretmeniz ise sizin için daha hayırlıdır.
Allah çok bağışlayıcı ve
esirgeyicidir.
Zina
kesin olarak haramdır. Bir ücret karşılığında
anlaşarak geçici bir zaman için evlenmek meşru değildir.
Metres ve dost tutmak da zinanın başka çeşitleridir. Bir
müslümanın evlilik ihtiyacı karşısında yapacağı
şey, imkânı varsa öncelikle bir mümin ve hür hanımla
evlenmektir; müslüman olmayan ehl-i kitap kadınlarla evlenmesi de
caizdir. Sonra sırasıyla mümin cariye ve mümin olmayan
cariye ile evlenmek gelir. Cariye bir başkasına ait olduğu
için onunla evlenmenin bazı mahzurları vardır; bu
sebeple cariye ile evlenmekten ise sabredip, imkânın elvermesini
beklemek insan için daha hayırlıdır. Âyetin cariyelere
«kızlarınız» diyen ve «bütün insanların aynı
kökten geldiklerini, insan evlâdı olduklarını» düşünerek
onların hor görülmemesini, onlarla evlenmekten çekinilmemesini
isteyen kısmı İslâm’ın insana verdiği değer
bakımından önemli vesikalar mahiyetindedir. İslâm’da
köle ve cariyenin tek aslî kaynağı savaştır. Savaş
esirleri için tek alternatif kölelik ve cariyelik değildir. Esir,
köle ve cariye statüsüne geçirilmiş ise bu takdirde onlara yapılan
muamele hür insanlarınkine oldukça yakındır ve hedef
hidayete ermelerini temindir.
26.
Allah size (bilmediklerinizi) açıklamak ve sizi, sizden önceki
(iyi) lerin yollarına iletmek ve sizin günahlarınızı
bağışlamak istiyor. Allah hakkıyle
bilicidir, yegâne hikmet sahibidir.
27.
Allah sizin tevbenizi kabul etmek ister; şehvetlerine
uyanlar (kötü arzuların esiri olanlar) ise büsbütün
yoldan çıkmanızı isterler.
28.
Allah sizden (yükünüzü) hafifletmek ister; çünkü insan
zayıf yaratılmıştır.
Şu
halde dinî teklifler ve vazifeler birer yük değildir; tam aksine
insanı dünya ve ahiret hayatında çıkmaza düşmekten,
altından kalkamayacağı veya kendisine fayda yerine zarar
getirecek olan iş ve davranışlara girmekten alıkoyan,
böylece yükünü hafifleten temrinler, düzenlemeler ve irşadlardır.
29.
Ey iman edenler! Karşılıklı rızaya
dayanan ticaret olması hali müstesna, mallarınızı,
bâtıl (haksız ve haram yollar) ile aranızda (alıp
vererek) yemeyin. Ve kendinizi öldürmeyin. Şüphesiz
Allah, sizi esirgeyecektir.
30.
Kim düşmanlık ve haksızlık ile bunu (haram
yemeyi veya öldürmeyi) yaparsa (bilsin ki) onu ateşe
koyacağız; bu ise Allah'a çok kolaydır.
Karşılıklı
rızaya dayanan mal-para, emek-ücret vb. mübadele çeşitleri,
hem fertler, hem de, onların teşkil ettiği toplum için
faydalıdır; bu sebeple de meşrudur. Rızasız ve
haksız kazançlar ise geçici refah ve menfaatler sağlamakla
beraber arkasından isyanlar, ihtilâller ve felâketler getirir. Âyet
«başkasının malını» demek yerine, «mallarınızı»
demek suretiyle «millî servet» mefhumuna ışık
tutmaktadır. Malî haksızlıkların getirdiği felâketlerden
birisi ve belki en önemlisi katildir; haksızlıkla ve haram
yollardan servet yapmak, fert ve cemiyet olarak adım adım ölüme
gitmek demektir. Çünkü, ferdî intikam duygusu, ferdî öldürmelere
yol açarken, sosyal sınıflar arası intikam duygusu da
sosyal patlamalara ve ihtilâllere sebep olmaktadır.
31.
Eğer yasaklandığınız büyük günahlardan
kaçınırsanız, sizin küçük günahlarınızı
örteriz ve sizi şerefli bir yere sokarız.
İnsanlar,
melekler gibi yaratılışları icabı günahtan
korunmuş değildir, günah ve suç işleme kabiliyetleri de
vardır, faziletleri de. Faziletleri, nefsânî arzularına karşı
verdikleri mücadeleden gelmektedir. Kul elinden geleni yapınca
Mevlâ, ufak tefek kusurları örtecek, yüze vurmayacaktır.
32.
Allah'ın sizi, birbirinizden üstün kıldığı
şeyleri (başkasında olup da sizde olmayanı)
hasretle arzu etmeyin. Erkeklerin de kazandıklarından
nasipleri var, kadınların da kazandıklarından
nasipleri var. Allah'tan lütfunu isteyin; şüphesiz Allah
her şeyi bilmektedir.
Allah
her kuluna, kabiliyet ve çalışmasına göre nimetler,
nasipler vermiştir; başkasında olana göz dikmek, onun
hasretini çekerek ömür geçirmek yerine, herkesin kendisindekini görmesi,
onun kıymetini bilmesi ve isteyeceğini Allah’ın lütfundan
istemesi gerekir.
33.
(Erkek ve kadından) her biri için, ana, baba ve akrabanın
bıraktığından (hisselerini alacak olan) vârisler
kıldık. Yeminlerinizin bağladığı
kimselere de paylarını verin. Çünkü Allah her
şeyi görmektedir.
«Yeminlerin
bağladığı kimseler» cahiliye devrinde âdet olan
bir nevi mukaveleli mirasçılar olup, başka bir âyetle (Enfâl
8/75) hükmü kaldırılmıştır. Bir başka
anlayışa göre bunlardan maksat eşlerdir ve âyet
neshedilmemiştir.
34.
Allah'ın insanlardan bir kısmını diğerlerine
üstün kılması sebebiyle ve mallarından harcama
yaptıkları için erkekler kadınların yöneticisi
ve koruyucusudur. Onun için sâliha kadınlar itaatkârdır.
Allah'ın kendilerini korumasına karşılık
gizliyi (kimse görmese de namuslarını)
koruyucudurlar. Baş kaldırmasından endişe
ettiğiniz kadınlara öğüt verin, onları
yataklarda yalnız bırakın ve (bunlarla yola
gelmezlerse) dövün. Eğer size itaat ederlerse artık
onların aleyhine başka bir yol aramayın; çünkü
Allah yücedir, büyüktür.
Erkeklerin
maddi ve manevi özellikleri ile ekonomik rolleri onların aile
reisi olmalarını tabiî kılmıştır. Aile küçük
bir toplumdur. Toplum düzenle yaşar. Düzen ise bir reisi, bir
idareciyi zaruri kılar. İslâm’da devlet başkanından
aile reisine kadar her idareci ilâhî talimata göre hareket etmek, yönetmek
mecburiyetindedir; şu halde onlara itaat bu talimata itaat
demektir. İdare eden veya edilen bu talîmatın dışına
çıkar, itaatsizlik ederse müeyyide uygulanır. Burada bahis
mevzuu olan zevcenin itaatsizliğidir. Çare olarak önce öğüt
vermek, sonra yatak boykotu ve daha sonra da dövme tavsiye edilmiştir.
Kur’an’ı bize tebliğ eden Hz. Peygamber (s.a.) hiçbir
zaman kadın dövmediği gibi, «Kadını eşek döver
gibi dövüp de günün sonunda onu koynunuza alıp yatmanız
olacak şey midir?» buyurarak ümmetini uyarmıştır.
Dövme müeyyidesi kullanıldığı takdirde kadının
canını yakmayacak ve vücudunda iz bırakmayacak şekilde
uygulanması gerektiğini de ifade buyurmuştur. Şu
halde dayağı İslâm getirmemiş, aksine onu
hafifleterek ortadan kaldırmaya yönelmiştir. Ayrıca kadına
da, kocasından şikâyetçi olması halinde hakem ve hakime
başvurma, hakkını arama imkânı vermiştir.
35.
Eğer karı-kocanın aralarının açılmasından
korkarsanız, erkeğin ailesinden bir hakem ve kadının
ailesinden bir hakem gönderin. Bunlar barıştırmak
isterlerse Allah aralarını bulur; şüphesiz Allah
her şeyi bilen, her şeyden haberdar olandır.
36.
Allah'a ibadet edin ve O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın.
Ana-babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya,
uzak komşuya, yakın arkadaşa, yolcuya,
ellerinizin altında bulunanlara (köle, cariye, hizmetçi
ve benzerlerine) iyi davranın; Allah kendini beğenen
ve daima böbürlenip duran kimseyi sevmez.
Allah’a
kul olmanın gereği böyle bir ahlâka sahip bulunmaktır;
kaba-saba, haksız, zalim, cimri, herkese kötülük eden...
kimseler yalnızca bazı ibadetleri yapmakla Allah katında
makbul bir kul olamazlar.
37.
Bunlar cimrilik eden ve insanlara da cimriliği tavsiye
eden, Allah'ın kendilerine lütfundan verdiğini
gizleyen kimselerdir. Biz, kâfirler için alçaltıcı
bir azap hazırladık.
38.
Allah'a ve ahiret gününe inanmadıkları halde mallarını,
insanlara gösteriş için sarfedenler de (ahirette azaba dûçâr
olurlar). Şeytan bir kimseye arkadaş olursa, ne kötü
bir arkadaştır o!
39.
Allah'a ve ahiret gününe iman edip de Allah'ın
kendilerine verdiğinden (O'nun yolunda) harcasalardı
ne olurdu sanki! Allah onların durumunu hakkıyle
bilmektedir.
40.
Şüphe yok ki Allah zerre kadar haksızlık etmez.
(Kulun yaptığı iş, eğer bir kötülük
ise, onun cezasını adaletle verir.) İyilik olursa
onu katlar (kat kat arttırır), kendinden de büyük mükâfat
verir.
41.
Her bir ümmetten bir şahit getirdiğimiz ve seni de
onlara şahit olarak gösterdiğimiz zaman halleri nice
olacak!
Bütün
peygamberler ümmetlerine aynı iman esaslarını getirmiş
ve tebliğ etmişlerdir. Nizam ve ahlâk sahasında ise
-prensipler değişmemekle beraber- medenî ve ictimaî şartlara
göre şekiller ve uygulamalar değişmektedir. Son
Peygamber Muhammed Mustafa (s.a.) insanların ilim ve medeniyetçe
en ileri devrelerinde onlara rehber olacak en kâmil dini getirmiş
ve tebliğ etmiştir. Peygamberlerinin getirdikleri iman ve
nizamı değiştiren veya inkâr edenler ahirette muhakeme
edilecek ve peygamberleri de onlar aleyhine şahitlik edeceklerdir.
Hâtemü’l-enbiyâ (s.a.) ise bütün peygamberlerin lehinde şahitlik
ederek onları tasdik eyleyecektir.
Buhârî’nin
rivayetine göre Resûlullah (s.a.) sahâbî İbn Mes’ûd’dan,
kendisine Kur’an okumasını istemiş, onun: «O, sana
indirildiği halde ben mi sana okuyacağım?» demesi üzerine:
«Evet, onu başkasından dinlemek hoşuma gidiyor» buyurmuştur.
İbn Mes’ûd bundan sonrasını şöyle anlatıyor:
Nisâ sûresini okudum. 41. âyete (bu âyete) gelince Resûlullah
(s.a.) «şimdilik yeter» dedi, bir de baktım ki gözlerinden
yaşlar boşanıyor!
42.
Küfür yoluna sapıp peygamberi dinlemeyenler o gün yerin
dibine batırılmayı temenni ederler ve Allah'tan
hiçbir haberi gizleyemezler.
43.
Ey iman edenler! Siz sarhoş iken -ne söylediğinizi
bilinceye kadar- cünüp iken de -yolcu olan müstesna- gusül
edinceye kadar namaza yaklaşmayın. Eğer hasta
olur veya bir yolculuk üzerinde bulunursanız, yahut sizden
biriniz ayak yolundan gelirse, yahut kadınlara dokunup da
(bu durumlarda) su bulamamışsanız o zaman temiz
bir toprakla teyemmüm edin: Yüzlerinize ve ellerinize sürün.
Şüphesiz Allah çok affedici ve bağışlayıcıdır.
Abdest
alması veya gusletmesi gereken bir müslüman su bulamadığı
takdirde toprak ve yeryüzü cinsinden bir şeyle teyemmüm eder.
Teyemmüm hem abdest, hem de gusül yerine geçer. Ayrıca suyu
kullanmaya engel olan hastalık, korku, suyun uzakta olması
gibi bazı özür ve durumlar da teyemmümü câiz kılar.
44.
Kendilerine Kitap'tan nasip verilenlere baksana! Sapıklığı
satın alıyorlar ve sizin de yoldan çıkmanızı
istiyorlar!
45.
Allah düşmanlarınızı sizden daha iyi bilir.
Gerçek bir dost olarak Allah yeter, bir yardımcı
olarak da Allah kâfidir.
46.
Yahudilerden bir kısmı kelimeleri yerlerinden değiştirirler,
dillerini eğerek, bükerek ve dine saldırarak
(Peygambere karşı) «İşittik ve karşı
geldik», «dinle, dinlemez olası», «râinâ» derler. Eğer
onlar «İşittik, itaat ettik, dinle ve bizi gözet»
deselerdi şüphesiz kendileri için daha hayırlı
ve daha doğru olacaktı; fakat küfürleri (gerçeği
kabul etmemeleri) sebebiyle Allah onları lânetlemiştir.
Artık pek az inanırlar.
Yahudiler
Allah’ın kendilerine gönderdiği kitabı tahrif etmiş,
kelime ve cümlelerin yerlerini değiştirmiş, manalarını
saptırmış, gerçekleri ve bu arada Hz. Peygamberin geleceğini
müjdeleyen kısımları örtmüş, bozmuş ve inkâr
etmişlerdir. Resûlullah’ın zamanında da ilk anda kötü
maksatlarını belli etmeyecek sözler kullanarak onu tahkir
etmek ve kinlerini tatmin eylemek yoluna gitmişlerdir. Meselâ «râinâ»
kelimesi «bizi gözet» manasına gelir, aynın kesresi biraz
uzatılarak söylenirse «râînâ: bizim çobanımız»
manasına gelir. İşte buna benzer kelime oyunları ile
akıllarınca Peygambere hakaret ediyorlardı. Âyet, onların
oyunlarını bozmakta ve haklarında hayırlı
olacak yolu göstermektedir.
47.
Ey ehl-i kitap! Biz, birtakım yüzleri silip dümdüz
ederek arkalarına çevirmeden, yahut onları, cumartesi
adamları gibi lânetlemeden önce (davranarak), size
gelenleri doğrulamak üzere indirdiğimize (Kitab'a)
iman edin; Allah'ın emri mutlaka yerine gelecektir.
Âyette
geçen «sebt», yahudilerce mukaddes olan cumartesi günüdür.
Cumartesi adamlarından maksat, gerekli bulunduğu halde
cumartesi gününe saygı göstermeyen, bu ve benzeri günahlarından
dolayı lânetlenen bazı yahudilerdir.
48.
Allah, kendisine ortak koşulmasını asla bağışlamaz;
bundan başkasını, (günahları) dilediği
kimse için bağışlar. Allah'a ortak koşan
kimse büyük bir günah (ile) iftira etmiş olur.
49.
Kendilerini temize çıkaranlara ne dersin! Hayır,
Allah dilediğini temize çıkarır ve hiç kimse kıl
payı kadar haksızlık görmez.
50.
Bak, nasıl da Allah üzerine yalan uyduruyorlar; apaçık
bir günah olarak bu (onlara) yeter!
51.
Kendilerine Kitap'tan nasip verilenleri görmedin mi? Putlara ve
bâtıla (tanrılara) iman ediyorlar, sonra da kâfirler
için: «Bunlar, Allah'a iman edenlerden daha doğru yoldadır»
diyorlar!
Ehl-i
kitaptan Kâ’b b. el-Eşref Medine’den Mekke’ye gelmiş, müşrikleri
Hz. Peygamber ve müslümanlar aleyhine kışkırtarak
beraber mücadeleye çağırmıştı. Bu arada müşrikler
«Bizim dinimiz mi, yoksa Muhammed’in dini mi haktır, hangimiz doğru
yoldayız?» diye sormuşlar ve «Siz doğru yoldasınız»
cevabını almışlardı. 51. âyet bu hadise üzerine
nâzil olmuştur.
52.
Bunlar, Allah'ın lânetlediği kimselerdir; Allah'ın
rahmetinden uzaklaştırdığı (lânetli)
kimseye gerçek bir yardımcı bulamazsın.
53.
Yoksa onların mülkten (hükümranlıktan) bir
nasipleri mi var? Öyle olsaydı insanlara çekirdek filizi
(kadar bir şey bile) vermezlerdi.
54.
Yoksa onlar, Allah'ın lütfundan verdiği şeyler için
insanlara hased mi ediyorlar? Oysa İbrahim soyuna Kitab'ı
ve hikmeti verdik ve onlara büyük bir hükümranlık bahşettik.
55.
Onlardan bir kısmı İbrahim'e inandı, kimi de
ondan yüz çevirdi; (onlara) kavurucu bir ateş olarak
cehennem yeter.
56.
Şüphesiz âyetlerimizi inkâr edenleri gün gelecek bir
ateşe sokacağız; onların derileri pişip
acı duymaz hale geldikçe, derilerini başka derilerle
değiştiririz ki acıyı duysunlar! Allah daima
üstün ve hakîmdir.
57.
İnanıp, iyi işler yapanları da, içinde
ebediyen kalmak üzere girecekleri, zemininden ırmaklar
akan cennetlere sokacağız. Orada onlar için tertemiz
eşler vardır ve onları koyu (tatlı) bir gölgeye
koyarız.
Buraya
kadar meâllerini verdiğimiz on üç âyet (45-47. âyetler) müşrik,
putperest, ehl-i kitap... kâfirlerin psikolojilerini tahlil ederek
davranışlarının sebeplerini ve âkıbetlerini açık
bir şekilde ortaya koyuyor ve müminlerin ibret almalarını
istiyor.
58.
Allah size, mutlaka emanetleri ehli olanlara vermenizi ve
insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi
emreder. Allah size ne kadar güzel öğütler veriyor!
Şüphesiz Allah her şeyi işitici, her şeyi görücüdür.
Âyetin
emanet ve adalete riayet emri ebedî ve genel bir düstur olmakla
beraber, güzel de bir nüzul sebebi vardır: Hz. Peygamber (s.a.)
Mekke’yi fethedince, Kâbe’ye bakan Osman b. Talha kapıyı
kilitlemiş, Kâbe’nin üzerine çıkmış ve anahtarı
vermeyi reddederek: «Senin peygamber olduğunu bilseydim onu
verirdim» demişti. Hz. Ali anahtarı zorla ondan aldı,
kapıyı açtı, Hz. Peygamber içeri girerek iki rekat
namaz kıldı, çıkınca amcası Abbas, anahtarı
ve şerefli bir görev olan bakıcılığı
kendisine vermesini istedi. İşte bu münasebetle 58. âyet nâzil
oldu. Efendimiz, Hz. Ali’ye «anahtarı eski vazifeliye vermesini
ve ondan özür dilemesini» emretti. Bu olay Osman b. Talha’nın
da müslüman olmasına sebep teşkil etmiştir.
59.
Ey iman edenler! Allah'a itaat edin. Peygamber'e ve sizden olan
ülülemre (idarecilere) de itaat edin. Eğer bir hususta
anlaşmazlığa düşerseniz -Allah'a ve ahirete
gerçekten inanıyorsanız- onu Allah'a ve Resûl'e götürün
(onların talimatına göre halledin); bu hem hayırlı,
hem de netice bakımından daha güzeldir.
60.
Sana indirilene ve senden önce indirilenlere inandıklarını
ileri sürenleri görmedin mi? Tâğut'a inanmamaları
kendilerine emrolunduğu halde, Tâğut'un önünde
muhakemeleşmek istiyorlar. Halbuki şeytan onları
büsbütün saptırmak istiyor.
59.
âyet müslümanların bilgi ve hüküm kaynaklarını sıralamış,
sonradan «Kitap, Sünnet, İcma ve Kıyas» şeklinde formülleştirilen
kaynakların temelini koymuş, anlaşmazlık çıkarsa
çözümün bu kaynaklara başvurularak aranmasını emretmişti.
Buna rağmen bir münafığın hasmına, «Resûlullah
yerine Kâ’b b. el-Eşref’e başvuralım» demesi bu âyetin,
nüzulüne sebep teşkil etmiş, âyet her yer ve zamanda emsali
bulunan münafıkların maskesini indirmiştir.
Tâğut:
Hakkı tanımayıp azan ve sapan her kişi ve güce
verilen addır. Şeytana da bu yüzden tâğut denmiştir.
Bu ve müteakip beş âyetin, yukarıda zikredilen nüzul sebebi
bu kelimenin anlamını belirlemede yardımcı olur.
61.
Onlara: Allah'ın indirdiğine (Kitab'a) ve Resûl'e
gelin (onlara başvuralım), denildiği zaman, münafıkların
senden iyice uzaklaştıklarını görürsün.
62.
Elleriyle yaptıkları yüzünden başlarına
bir felâket gelince hemen, biz yalnızca iyilik etmek ve
arayı bulmak istedik, diye yemin ederek sana nasıl
gelirler!
63.
Onlar Allah'ın, kalplerindekini bildiği kimselerdir;
onlara aldırma, kendilerine öğüt ver ve onlara,
kendileri hakkında tesirli söz söyle.
64.
Biz her peygamberi -Allah'ın izniyle- ancak kendisine itaat
edilmesi için gönderdik. Eğer onlar kendilerine
zulmettikleri zaman sana gelseler de Allah'tan bağışlanmayı
dileseler, Resûl de onlar için istiğfar etseydi Allah'ı
ziyadesiyle affedici, esirgeyici bulurlardı.
65.
Hayır, Rabbine andolsun ki aralarında çıkan anlaşmazlık
hususunda seni hakem kılıp sonra da verdiğin hükümden
içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın
(onu) tam manasıyla kabullenmedikçe iman etmiş
olmazlar.
İman,
kuru bir sözden ibaret değildir; gönülden bağlanmak,
inanmak ve kabullenmektir. Hem «Allah ve Resûlü’ne inandım»
deyip, hem de hükümlerine razı olmamak tipik münafıklık
alâmetidir. «Şeriatın kestiği parmak acımaz»
denilmiştir; acımaz, çünkü müminin kalbinde o acıyı
unutturacak kadar büyük bir iman vardır.
66.
Eğer onlara, kendinizi öldürün yahut yurtlarınızdan
çıkın, diye emretmiş olsaydık, içlerinden
pek azı müstesna, bunu yapmazlardı. Eğer
kendilerine verilen öğüdü yerine getirselerdi, onlar için
hem daha hayırlı hem de (imanlarını) daha
pekiştirici olurdu.
67.
O zaman elbette kendilerine nezdimizden büyük mükâfat
verirdik.
68.
Ve onları dosdoğru bir yola iletirdik.
Hz.
Âişe’nin anlattığına göre birisi Resûlullah’a
gelip şöyle demişti: «Ey Allah’ın Resûlü! Seni
kendimden, çoluk çocuğumdan daha çok seviyorum. Evimde iken hatırlayınca
sabredemiyorum, hemen gelip seni görüyorum. Benim ve senin öleceğimizi
düşününce anladım ki sen cennete girdiğin zaman
peygamberlerle beraber yüce makamlara götürüleceksin, ben ise
cennete girsem bile zannederim seni göremiyeceğim!» Hz. Peygamber
bu samimi tehassüre cevap vermemiş, beklemişti. 69. âyet nâzil
oldu.
69.
Kim Allah'a ve Resûl'e itaat ederse işte onlar, Allah'ın
kendilerine lütuflarda bulunduğu peygamberler, sıddîkler,
şehidler ve salih kişilerle beraberdir. Bunlar ne güzel
arkadaştır!
70.
Bu lütuf Allah'tandır. Bilen olarak Allah yeter.
71.
Ey iman edenler! Tedbirinizi alın; bölük bölük savaşa
çıkın, yahut (gerektiğinde) topyekün savaşın.
Barış
içinde yaşamak arzu edilir bir şey olmakla beraber, tarih
boyunca devamlı gerçekleştiği görülmemiştir. Uzun
tecrübelerden sonra sulh, dirlik ve düzenlik isteyenlerin ancak savaşa
hazır olmakla bunu elde edebilecekleri anlaşılmış,
«Hazır ol cenge eğer ister isen sulhu salâh» denilmiştir.
İslâm meşrû müdafaa için, yeryüzünden zulmü, baskıyı
kaldırmak, gerçek din ve vicdan hürriyetini sağlamak için
savaşa izin vermiş, müslümanları cihada çağırmıştır.
Müslümanların vazifesi her zaman cenge hazır olmak, fakat meşrû
sebep bulunmadıkça onu yapmamak, hazırlığı
sulhun teminatı kılmaktır.
72.
İçinizden bazıları vardır ki (cihad
konusunda) pek ağırdan alırlar. Eğer size
bir felâket erişirse: «Allah bana lütfetti de onlarla
beraber bulunmadım» der.
Burada
«ağırdan alırlar» denilen kimseler çeşitli
bahanelerle savaşa katılmak istemeyen, katılanları
da engellemeye çalışan münafıklardır.
73.
Eğer Allah'tan size bir lütuf erişirse -sanki sizinle
onun arasında (zahirî) bir dostluk yokmuş gibi- «Keşke
onlarla beraber olsaydım da ben de büyük bir başarı
kazansaydım!» der.
74.
O halde, dünya hayatını ahiret karşılığında
satanlar, Allah yolunda savaşsınlar. Kim Allah yolunda
savaşır da öldürülür veya galip gelirse biz ona
yakında büyük bir mükâfat vereceğiz.
75.
Size ne oldu da Allah yolunda ve «Rabbimiz! Bizi, halkı
zalim olan bu şehirden çıkar, bize tarafından
bir sahip gönder, bize katından bir yardımcı
yolla!» diyen zavallı erkekler, kadınlar ve çocuklar
uğrunda savaşmıyorsunuz!
Mekke’nin
fethinden önce orada kalıp Medine’ye göç edemeyen müslümanlar
zalim, müşrik Mekke’lilerden büyük işkenceler görmüş,
cefalar çekmiş ve Allah’a iltica ederek O’ndan yardımcı
göndermesini dilemişlerdi. Âyet buna işaret etmekle beraber,
dünyanın neresinde olursa olsun, zulüm ve haksızlığa
uğramış çaresizlere müslümanların yardım
etmelerini ve gerekirse onların uğrunda savaşmalarını
istemektedir.
76.
İman edenler Allah yolunda savaşırlar,
inanmayanlar ise tâğut (bâtıl davalar ve şeytan)
yolunda savaşırlar. O halde şeytanın dostlarına
karşı savaşın; şüphe yok ki şeytanın
kurduğu düzen zayıftır.
77.
Kendilerine, ellerinizi savaştan çekin, namazı kılın
ve zekâtı verin, denilen kimseleri görmedin mi? Sonra
onlara savaş farz kılınınca, içlerinden bir
gurup hemen Allah'tan korkar gibi, hatta daha fazla bir korku
ile insanlardan korkmaya başladılar da «Rabbimiz!
Savaşı bize niçin yazdın! Bizi yakın bir süreye
kadar ertelesen (daha bir müddet savaşı farz kılmasan)
olmaz mıydı?» dediler. Onlara de ki: «Dünya
menfaati önemsizdir, Allah'tan korkanlar için ahiret daha hayırlıdır
ve size kıl payı kadar haksızlık edilmez.»
78.
Nerede olursanız olun ölüm size ulaşır; sarp ve
sağlam kalelerde olsanız bile! Kendilerine bir iyilik
dokunsa «Bu Allah'tan» derler; başlarına bir kötülük
gelince de «Bu senden» derler. «Hepsi Allah'tandır» de.
Bu adamlara ne oluyor ki bir türlü laf anlamıyorlar!
79.
Sana gelen iyilik Allah'tandır. Başına gelen kötülük
ise nefsindendir. Seni insanlara elçi gönderdik; şahit
olarak da Allah yeter.
78
ve 79. âyetler birlikte değerlendirildiğinde, İslâm’ın
hayır, şer, kaza ve kader mevzularındaki inanç ve düşüncesine
ışık tuttuğu görülür. İnsanlar umumiyetle
elde ettikleri başarı ve iyi neticeleri kendilerine (veya
inananlar Allah’a) mal ederler. Felâket, kötülük ve başarısızlıkları
ise yükleyecek birisini ararlar; kendilerini kınamak ve suçlamaktan
kaçarlar. Halbuki her şeyi yaratan Allah’tır; her şey
O’nun takdir ve kudreti ile var olur. Ancak Allah, hiçbir kimse için
doğrudan doğruya felâket ve kötülüğe rıza göstermez;
kulun işlediği her günah, suç ve kötülükte bizzat kendi
iradesi devreye girer ve Allah, kulu öyle istediği için,
iradesini o yolda sarfettiği için öyle yaratır. Şu
halde kul kâsibdir; hak eder, murat eder, Allah hâlıktır;
kulun iradesine göre yaratır.
80.
Kim Resûl'e itaat ederse Allah'a itaat etmiş olur. Yüz çevirene
gelince, seni onların başına bekçi göndermedik!
81.
«Başüstüne» derler, ama yanından ayrılınca
onlardan bir kısmı, senin dediğinden başkasını
gizlice kurar. Allah da onların gizlice kurduklarını
yazar. Sen onlara aldırma ve Allah'a dayan; sana vekil
olarak Allah yeter.
İnanmadıkları
halde öyle görünen münafıklar Resûlullah’ın huzurunda
iken, O ne söylerse kabul ediyor ve itaatkâr görünüyor; huzurundan
ayrılıp kendi başlarına kalınca bilhassa
geceleri gizli planlar ve tuzaklar hazırlıyorlardı.
82.
Hâla Kur'an üzerinde gereği gibi düşünmeyecekler
mi? Eğer o, Allah'tan başkası tarafından
gelmiş olsaydı onda birçok tutarsızlık
bulurlardı.
Kur’an-ı
Kerim, hem ifade bakımından, hem mana ve hüküm bakımından
bir bütünlük arzetmektedir. İnsanların söylediği sözler,
güzellik ve düzgünlük bakımından daima aynı olmaz.
Yazan ve söyleyenin içinde bulunduğu hal ve şartlara göre
değişir. Kur’an’ın ifade ve üslûbu ise baştan
sona emsalsiz bir güzellik ve düzgünlük içindedir. Bu sözlerin
ihtiva ettiği mana, hüküm ve haberler de, yaratılış
öncesinden ebediyete kadar hemen her şeye temas ettiği halde
tam bir tutarlılık, bütünlük, sıhhat ve uyum
arzetmektedir. Yalnızca bunları düşünmek ve tesbit
etmek bile, Kur’an-ı Kerim’in insan eseri olmadığını,
Allah’tan gelmiş bulunduğunu anlamaya yetecektir.
83.
Onlara güven veya korkuya dair bir haber gelince hemen onu
yayarlar; halbuki onu, Resûl'e veya aralarında yetki
sahibi kimselere götürselerdi, onların arasından işin
içyüzünü anlayanlar, onun ne olduğunu bilirlerdi.
Allah'ın size lütuf ve rahmeti olmasaydı, pek azınız
müstesna, şeytana uyup giderdiniz.
84.
Artık Allah yolunda savaş. Sen, kendinden başkası
(sebebiyle) sorumlu tutulmazsın. Müminleri de teşvik
et. Umulur ki Allah kâfirlerin gücünü kırar (güçleriyle
size zarar vermelerini önler). Allah'ın gücü daha çetin
ve cezası daha şiddetlidir.
85.
Kim iyi bir işe aracılık ederse onun da o işten
bir nasibi olur. Kim kötü bir işe aracılık
ederse onun da ondan bir payı olur. Allah her şeyin
karşılığını vericidir.
Toplum
hayatı birçok halde aracılığı gerekli kılar.
Kendisinden aracı olması istenen kimse neye aracı olduğuna
dikkat etmek mecburiyetindedir; çünkü neticeden onun da günah-sevap,
fayda-zarar bakımlarından payı olacaktır.
86.
Bir selam ile selamlandığınız zaman siz de
ondan daha güzeli ile selamlayın; yahut aynı ile karşılık
verin. Şüphesiz Allah, her şeyin hesabını
arayandır.
Selam,
müslümanlar arasında sevgi ve barış sağlayan,
mevcut sevgi ve samimiyeti artıran güzel bir vasıtadır.
Selamı
veren, sevgi ve iyi niyetini ifadede öncülük ettiğinden, selamı
alan da bir-iki kelime fazlasıyla cevap vererek bu güzel davranışa
karşılık vermelidir.
87.
Allah -ki ondan başka hiçbir tanrı yoktur- elbette
sizi kıyamet günü toplayacaktır, bunda asla şüphe
yoktur. Söz bakımından Allah'tan daha doğru kim
vardır!
88.
Size ne oldu da münafıklar hakkında iki gruba ayrıldınız?
Halbuki Allah onları kendi ettikleri yüzünden baş aşağı
etmiştir (küfürlerine döndürmüştür). Allah'ın
saptırdığını doğru yola getirmek
mi istiyorsunuz? Allah'ın saptırdığı
kimse için asla (doğruya) yol bulamazsın!
Allah,
peygamberler ve kitaplar göndererek insanların akıl ve
iradelerine yardımcı olmuş, onlara hidayeti, yolların
en doğrusunu göstermiş, ona davet etmiştir. Bütün
bunlara rağmen aklını ters çalıştıran ve
sapık yollara iradesiyle yönelen kimselerin sapmalarına da
izin vermiş, iradelerine uygun neticeyi yaratmıştır.
Allah’ın saptırması bu manadadır ve bunca inayete
rağmen sapanları kimse yola getiremez.
89.
Sizin de kendileri gibi inkâr etmenizi istediler ki onlarla eşit
olasınız. O halde Allah yolunda göç edinceye kadar
onlardan hiçbirini dost edinmeyin. Eğer yüz çevirirlerse
onları yakalayın, bulduğunuz yerde öldürün ve
hiçbirini dost ve yardımcı edinmeyin.
90.
Ancak kendileriyle aranızda antlaşma bulunan bir
topluma sığınanlar yahut ne sizinle ne de kendi
toplumlarıyla savaşmak (istemediklerin) den yürekleri
sıkılarak size gelenler müstesna. Allah dileseydi
onları başınıza belâ ederdi de sizinle savaşırlardı.
Artık onlar sizi bırakıp bir tarafa çekilir de
sizinle savaşmazlar ve size barış teklif
ederlerse bu durumda Allah size, onların aleyhinde bir yola
girme hakkı vermemiştir.
91.
Hem sizden hem de kendi toplumlarından emin olmak isteyen
başkalarını da bulacaksınız. Bunlar her
ne zaman fitneye götürülseler ona baş aşağı
dalarlar (daldırılırlar). Eğer sizden uzak
durmaz, sulh teklif etmez ve ellerini çekmezlerse onları
yakalayın, rastladığınız yerde öldürün.
İşte onlar üzerine sizin için apaçık yetki
verdik.
87-91.
âyetler bahis mevzuu olan kâfirler Medine dışındaki münafıklardır.
Bunların bir kısmı Mekke’de kalmış, hicret
etmemiş ve müşriklerle işbirliği yapmışlardır;
bunlar müslümanların düşmanı oldukları ve onlara
karşı savaştıkları için bulundukları
yerde imha edileceklerdir. Bir kısmı müslümanlar ile aralarında
saldırmazlık antlaşması bulunan toplumlara sığınmışlar,
diğer bir kısmı da hem müslümanlarla hem de kendi
toplumlarıyla savaşmak istemeyip tarafsızlığı
tercih etmişler ve müslümanlarla sulh yapmaya, iyi geçinmeye
temayül göstermişlerdir. Bu son iki kısım kendi
hallerine bırakılacak, onlarla savaşılmayacaktır.
92.
Yanlışlıkla olması dışında
bir müminin bir mümini öldürmeye hakkı olamaz. Yanlışlıkla
bir mümini öldüren kimsenin, mümin bir köle azat etmesi ve
ölenin ailesine teslim edilecek bir diyet vermesi gereklidir.
Meğer ki ölünün ailesi o diyeti bağışlamış
ola. (Bu takdirde diyet vermez). Eğer öldürülen mümin
olduğu halde, size düşman olan bir toplumdan ise mümin
bir köle azat etmek lâzımdır. Eğer kendileriyle
aranızda antlaşma bulunan bir toplumdan ise ailesine
teslim edilecek bir diyet ve bir mümin köleyi azat etmek
gerekir. Bunları bulamayan kimsenin, Allah tarafından
tevbesinin kabulü için iki ay peşpeşe oruç tutması
lâzımdır. Allah her şeyi bilendir, hikmet
sahibidir.
93.
Kim bir mümini kasden öldürürse cezası, içinde
ebediyen kalacağı cehennemdir. Allah ona gazap etmiş,
onu lânetlemiş ve onun için büyük bir azap hazırlamıştır.
İslâm
ceza hukukuna göre bir müslümanı haksız yere ve bilerek öldüren
kimsenin cezası kısas, yani idamdır. Bunu affetme selâhiyeti
yalnızca maktülün ailesine aittir; bunlar isterlerse kısas
yerine diyet talep ederler ve isterlerse her ikisini de bağışlarlar.
Bu takdirde devletin ta’zir yoluyla -daha hafif bir şekilde-
cezalandırma selâhiyeti vardır. Kısas ile ilgili âyet
2. sûrede geçmiştir (178-179). Buradaki âyet ise manevi ve uhrevî
cezayı açıklamaktadır. Bir mümini yanlışlıkla;
meselâ av hayvanı zannederek veya muharip düşman sanarak...
öldüren kimsenin de maddî ve mânevi cezaları vardır; bu
cezalar, maktûlün mensup bulunduğu topluma göre değişmektedir.
Maktülün âilesi müslüman ise öldürene iki ceza vardır: 1.
Maktülün ailesine vereceği diyet; bu da yüz deve veya bunun başka
mallardan karşılığı kadar bir meblâğdır.
Diyeti, öldürenin ailesi öder, bunların gücü yetmez ise
devlete başvurur, maliyenin ödemesini talep ederler. 2. Yanlışlıkla
da olsa bir hayata son verdiği için, bir mümin köleyi hürriyete
kavuşturmak suretiyle topluma ilâve edeceği hür bir hayat. Köle
azat etmeye gücü yetmeyenler ise iki ay aralık vermeden oruç
tutarlar. Maktülün ailesi müslümanlara düşman bir toplum ise,
onlara mal vererek kuvvetlendirmek müslümanların aleyhine olacağı
için diyet ödenmez.
94.
Ey iman edenler! Allah yolunda savaşa çıktığınız
zaman iyi anlayıp dinleyin. Size selam verene, dünya hayatının
geçici menfaatine göz dikerek «Sen mümin değilsin»
demeyin. Çünkü Allah'ın nezdinde sayısız
ganimetler vardır. Önceden siz de böyle iken Allah size lütfetti;
o halde iyi anlayıp dinleyin. Şüphesiz Allah bütün
yaptıklarınızdan haberdardır.
Bir
akın sırasında düşman bölgesinde bulunan bir kişi
«Lâ ilâhe illâllah Muhammedün Resûlullah» deyip müslümanlara
selam verdiği halde Üsâme b. Zeyd tarafından -korkudan böyle
davrandığı zannedilerek- katledilmiş ve sürüsü
zaptedilmiş idi. Akın dönüşü, hadise Resûlullah’a
haber verilince çok üzülmüş, hiddetlenmiş ve «Kalbini yarıp
baktınız da mı korkudan olduğunu anladınız!»
diye çıkışmıştı. Üsâme’nin pişman
olması ve yalvarması üzerine Hz. Peygamber onun için istiğfar
etmiş, Üsâme’ye bir köle azat etmesini emretmiştir.
95.
Müminlerden -özür sahibi olanlar dışında-
oturanlarla malları ve canlarıyle Allah yolunda cihad
edenler bir olmaz. Allah, malları ve canları ile cihad
edenleri, derece bakımından oturanlardan üstün kıldı.
Gerçi Allah hepsine de güzellik (cennet) vadetmiştir; ama
mücahidleri, oturanlardan çok büyük bir ecirle üstün kılmıştır.
96.
Kendinden dereceler, bağışlama ve rahmet vermiştir.
Allah çok bağışlayıcı ve
esirgeyicidir.
97.
Kendilerine yazık eden kimselere melekler, canlarını
alırken: «Ne işde idiniz!» dediler. Bunlar: «Biz
yeryüzünde çaresizdik» diye cevap verdiler. Melekler de: «Allah'ın
yeri geniş değil miydi? Hicret etseydiniz ya!»
dediler. İşte onların barınağı
cehennemdir; orası ne kötü bir gidiş yeridir.
98.
Erkekler, kadınlar ve çocuklardan (gerçekten) âciz olup
hiçbir çareye gücü yetmeyenler, hiçbir yol bulamayanlar müstesnadır.
99.
İşte bunları, umulur ki Allah affeder; Allah çok
affedicidir, bağışlayıcıdır.
100.
Allah yolunda hicret eden kimse yeryüzünde gidecek bir çok güzel
yer ve bolluk (imkân) bulur. Kim Allah ve Resûlü uğrunda
hicret ederek evinden çıkar da sonra kendisine ölüm yetişirse
artık onun mükâfatı Allah'a düşer. Allah da çok
bağışlayıcı ve esirgeyicidir.
Medine’ye
hicretten önce müslümanlar büyük acılar, işkenceler ve sıkıntılar
çekmiş, bir kısmı bu sebeple Habeşistan’a göç
etmişlerdi. Milâdî 622 yılında Hz. Peygamber ve ashâbı
Medine’ye göçtüler. Allah ve Resûlü uğruna her şeylerini
geride bıraktılar, Medine’de yepyeni bir toplum ve devlet
oluşturdular. Bu andan itibaren küfrün ve şirkin hakim
bulunduğu yerlerden Medine’ye hicret farz oldu; gerçekten çaresiz,
güçsüz ve bilgisiz olanlar dışında kalan her müslüman
hicret ile mükellef kılındı. Göç imkânları olduğu
halde imanlarını kurtarmaya ve İslâm devletini takviye
etmeye koşmayıp, evini barkını, yurdunu, eşini,
dostunu, mal ve mülkünü tercih edenlerin ve çaresizlik bahanesiyle
durumu idare edenlerin feci âkıbetini âyet tasvir etmektedir.
Bunlardan sonra sırayla, gerçekten âciz olanlar, hicrete teşebbüs
edip de Medine’ye varamadan yolda ölenler ve hicret yurduna ulaşanlar
gelmektedir. Buhârî’nin rivayet ettiği bir hadise göre Mekke
fethinden sonra hicret mükellefiyeti ortadan kalkmıştır.
Ancak âyet, şartlar avdet ederse hicret mükellefiyetinin de avdet
edeceğine işaret etmektedir.
101.
Yeryüzünde sefere çıktığınız zaman kâfirlerin
size kötülük etmelerinden endişe ederseniz, namazı
kısaltmanızda size bir günah yoktur. Şüphesiz kâfirler,
sizin apaçık düşmanınızdır.
102.
Sen de içlerinde bulunup onlara namaz kıldırdığın
zaman, onlardan bir kısmı seninle beraber namaza
dursunlar, silahlarını (yanlarına) alsınlar,
böylece (namazı kılıp) secde ettiklerinde (diğerleri)
arkanızda olsunlar. Sonra henüz namazını kılmamış
olan (bu) diğer gurup gelip seninle beraber namazlarını
kılsınlar ve onlar da ihtiyat tedbirlerini ve silahlarını
alsınlar. O kâfirler arzu ederler ki siz silahlarınızdan
ve eşyanızdan gafil olsanız da üstünüze birden
baskın yapsalar. Eğer size yağmurdan bir eziyet
olur yahut hasta bulunursanız silahlarınızı
bırakmanızda size günah yoktur. Yine de tedbirinizi
alın. Şüphesiz Allah, kâfirler için alçaltıcı
bir azap hazırlamıştır.
103.
Namazı bitirince de ayakta, otururken ve yanınız
üzerinde yatarken (daima) Allah'ı anın. Huzura kavuşunca
da namazı dosdoğru kılın; çünkü namaz müminler
üzerine vakitleri belli bir farzdır.
101,
102 ve 103. âyetler, yolculukta ve tehlikeli durumlarda namazın
nasıl kılınacağını anlatmaktadır. Sünnet
ve tatbikattan anlaşıldığına göre yolculuk
halinde, dört rekâtlı namazların kısaltılarak iki
rekât kılınması için düşman tehlikesi şart
değildir. Seksen ilâ doksan kilometrelik bir mesafeyi katetmek üzere
yola çıkan her müslüman bu ruhsattan istifade eder. Düşman
veya beklenen tehlike karşısında kılınan farz
namazın âyette iki rekât olarak tarif edilmesi, ordunun aynı
zamanda seferî olmasındandır. Bu durumda cemaatle namazın
nasıl kılınacağı konusunda iki uygulama vardır.
Hanefîlere göre, birliklerin bir kısmı düşman karşısında
dururken diğer kısmı gelip imamın arkasında
namaza dururlar, birinci rekât tamam olunca yerlerine giderler, ikinci
kısım gelir ve imamla bir rekât da onlar kılar,
birinciler ile yer değişirler. Bu sırada imamın
namazı tamamlanmıştır. Bunlar imamın arkasında
imiş gibi (okumadan) namazlarını tamamlar ve yerlerine
giderler. Diğer kısım ise gelerek veya yerlerinde -yetişemedikleri
rekâtı kılıyormuş gibi- okuyarak namazlarını
tamamlarlar. Şâfiî ve Mâlikîlere göre, birinci gurup imamla
ilk rekâtı kılınca imam ikinci rekâtın kıyamında
bekler, bunlar namazlarını tamamlayıp yerlerine giderler
ve ikinci gurup gelir, imamla bir rekât kılarlar, imam son oturuşta
onları bekler, kalkıp bir rekât daha kılarlar ve imamla
beraber selâm verirler.
Namaz
en büyük zikirdir; Allah’ı anma şekillerinin en mükemmelidir.
Aklı eren kimse için onu terketmenin hemen hiçbir mâzereti
yoktur. Darlık zamanlarında ruhsatlar ve kolaylıklar vardır.
Genişlik ve huzur zamanlarında ise vakit ve erkânına riâyetle
tam olarak kılınır. Allah’ı anmak yalnızca
namaz haline münhasır olmamalı, müslüman her halinde
Allah’ı anmaktan gafil bulunmamalıdır.
104.
O (düşman) topluluğu takip etmekte gevşeklik göstermeyin.
Eğer siz acı çekiyorsanız onlar da, sizin çektiğiniz
gibi acı çekmektedirler. Üstelik siz Allah'tan, onların
ümit etmedikleri şeyleri umuyorsunuz. Allah ilim ve hikmet
sahibidir.
105.
Allah'ın sana gösterdiği şekilde insanlar arasında
hükmedesin diye sana Kitab'ı hak ile indirdik; hainlerden
taraf olma!
106.
Ve Allah'tan mağfiret iste, çünkü Allah, çok yarlığayıcı,
ziyadesiyle esirgeyicidir.
107.
Kendilerine hıyanet edenleri savunma; çünkü Allah hainliği
meslek edinmiş günahkârları sevmez.
108.
İnsanlardan gizler de Allah'tan gizlemezler. Halbuki
geceleyin, O'nun razı olmadığı sözü düzüp
kurarken O, onlarla beraber idi. Allah yaptıklarını
kuşatıcıdır (O'nun ilminden hiçbir şeyi
gizleyemezler).
109.
Haydi siz dünya hayatında onlara taraf çıkıp
savundunuz, ya kıyamet günü Allah'a karşı onları
kim savunacak yahut onlara kim vekil olacak?
110.
Kim bir kötülük yapar yahut nefsine zulmeder de sonra
Allah'tan mağfiret dilerse, Allah'ı çok yarlığayıcı
ve esirgeyici bulacaktır.
111.
Kim bir günah kazanırsa onu ancak kendi aleyhine kazanmış
olur. Allah her şeyi bilicidir, büyük hikmet sahibidir.
112.
Kim kasıtlı veya kasıtsız bir günah kazanır
da sonra onu bir suçsuzun üzerine atarsa, muhakkak ki, büyük
bir iftira ve apaçık bir günah yüklenmiş olur.
113.
Allah'ın sana lütfu ve esirgemesi olmasaydı, onlardan
bir güruh seni saptırmaya yeltenmişti. Onlar yalnızca
kendilerini saptırırlar, sana hiçbir zarar
veremezler. Allah sana Kitab'ı ve hikmeti indirmiş ve
sana bilmediğini öğretmiştir. Allah'ın lütfu
sana gerçekten büyük olmuştur.
105-113.
âyetlerin, ibret verici bir geliş sebebi vardır. Medine
yerlilerinden, Zafer oğullarından Tu’me, bir komşusunun
zırhını çalmış, bir un dağarcığına
saklayarak getirmiş, bir yahudinin evine gizlemişti. Halbuki
dağarcık delikti ve bu delikten akan unlar, zırhın
önce Tu’me’nin evine kadar geldiğini, sonra da yahudinin evine
gittiğini gösteriyordu. Tu’me’yi sıkıştırdılar,
müslüman olmasına rağmen çalmadığına yemin
etti. Yahudiyi sorguya çektiler, o da «Bunu bana Tu’me verdi» dedi
ve bazı yahudiler buna şahitlik ettiler. Zafer oğulları,
aile namusu belâsına, gelip Resûlullah’a «Tu’me’yi berat
ettirmesi» için ısrar ettiler; Hz. Peygamber de bu durum ve
Tu’me’nin yemini karşısında düşündü, arkasından
yukarda meâllerini okuduğumuz âyetler indi.
114.
Onların fısıldaşmalarının birçoğunda
hayır yoktur. Ancak bir sadaka yahut bir iyilik yahut da
insanların arasını düzeltmeyi isteyen (in fısıldaşması)
müstesna. Kim Allah'ın rızasını elde etmek
için bunu yaparsa, biz ona yakında büyük bir mükâfat
vereceğiz.
115.
Kendisi için doğru yol belli olduktan sonra, kim
Peygamber'e karşı çıkar ve müminlerin yolundan
başka bir yola giderse, onu o yönde bırakırız
ve cehenneme sokarız; o ne kötü bir yerdir.
Yukarıda
hikâyesi anlatılan Tu’me’nin taraftarları toplantılar
yaparak aralarında gizli gizli konuşmuş, onu berat
ettirmenin yollarını aramışlardı. Teşebbüslerine
rağmen Resûlullah onun lehinde hükmetmeyince de Tu’me
Mekke’ye firar ve irtidat etmişti. Daha sonra hırsızlığına
devam ederken yıkılan bir duvarın altında kalarak ölmüştür.
116.
Allah, kendisine ortak koşulmasını asla bağışlamaz;
ondan başka günahları dilediği kimse için bağışlar.
Kim Allah'a ortak koşarsa büsbütün sapıtmıştır.
İlgili
hadislerle bu ve benzeri âyetlerin birlikte değerlendirilmesi
sonunda anlaşılan odur ki, Allah Teâlâ zerre kadar iman ile
ahirete intikal eden müminleri bile ya bir müddet cezalandırdıktan
sonra, yahut tevbe, keffâret, iyi ameller, musibetlere sabır gibi
sebeplerle, yahut da böyle bir sebebe dayanmaksızın
affetmekte, bağışlamaktadır. İmansız
olarak, inkâr ve şirk içinde hayatını tamamlayanları
ise bağışlamayacağı bu âyetten kesin olarak
ortaya çıkmaktadır.
117.
Onlar (müşrikler) O'nu bırakıp yalnızca bir
takım dişilerden (dişi isimli tanrılardan)
istiyorlar, ancak inatçı şeytandan dilekte
bulunuyorlar.
Dua
etmek, dilek ve istekte bulunmak ibadettir, ancak Allah’ın vereceği
ve yalnızca O’ndan istenecek şeyleri başkasından
dilemek ise şirk alâmetidir.
118.
Allah onu (şeytanı) lânetlemiş; o da: «Yemin
ederim ki, kullarından belli bir pay edineceğim» demiştir.
119.
«Onları mutlaka saptıracağım, muhakkak
onları boş kuruntulara boğacağım,
kesinlikle onlara emredeceğim de hayvanların kulaklarını
yaracaklar (putlar için nişanlayacaklar), şüphesiz
onlara emredeceğim de Allah'ın yarattığını
değiştirecekler» (dedi). Kim Allah'ı bırakır
da şeytanı dost edinirse elbette apaçık bir
ziyana düşmüştür.
Allah’ın
yarattıklarını değiştirmek, canlıların
tabiî şekil ve özelliklerini değiştirmek demektir.
Hayvanların gereksiz yere kulak ve kuyruklarını kesmek;
kaşları, dişleri... süslenme maksadıyla değiştirmek
bu kabildendir ve yasaklanmıştır. Tabiatın dengesini
bozan davranış, kullanma ve teknoloji de aynı çerçeveye
girmektedir.
120.
(Şeytan) onlara söz verir ve onları ümitlendirir;
halbuki şeytanın onlara söz vermesi aldatmacadan başka
bir şey değildir.
121.
İşte onların yeri cehennemdir; ondan kaçıp
kurtulacak bir yer de bulamayacaklardır.
122.
İman eden ve iyi işler yapanları, içinde ebedî
kalmak üzere, zemininden ırmaklar akan cennetlere koyacağız.
Allah, (bu söylenenleri) hak bir söz olarak vâdetti. Söz
verme ve onu tutma bakımından kim Allah'tan daha doğru
olabilir?
123.
Ne sizin kuruntularınız ne de ehl-i kitabın
kuruntuları (gerçektir); kim bir kötülük yaparsa onun
cezasını görür ve kendisi için Allah'tan başka
dost da, yardımcı da bulamaz.
124.
Erkek olsun, kadın olsun, her kim de mümin olarak iyi işler
yaparsa, işte onlar cennete girerler ve zerre kadar haksızlığa
uğratılmazlar.
İnsanların
gerek sosyal ve ahlâkî değerleri, gerekse davranışlarına
göre elde edecekleri neticeler, Allah ve Resûlü tarafından açıklanmıştır.
Buna göre, kimin kimden üstün olduğu, kimin doğru yolda,
kimin yanlış yolda bulunduğu... kuruntu ve temennilerle
değil, ilâhî beyanla anlaşılacak; ilâhî değerler
sistemine göre ölçüler tesbit edilecektir.
125.
İşlerinde doğru olarak kendini Allah'a veren ve
İbrahim'in, Allah'ı bir tanıyan dinine tâbi olan
kimseden dince daha güzel kim vardır? Allah İbrahim'i
dost edinmiştir.
Peygamberler,
Allah’ın elçileri olma bakımından farksız olmakla
beraber bazı özellik ve imtiyazlarıyle birbirinden farklıdırlar.
Bu cümleden olarak Hz. Musa’ya «kelîmullah», Hz. İsa’ya «rûhullah»,
Hz. Muhammed Mustafa’ya «habîbullah» denildiği gibi, Hz.
İbrahim’e de «halîlullah» denilmiş ve yukarıdaki âyet
bu vasıflamaya kaynak olmuştur.
126.
Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah'ındır ve Allah
her şeyi kuşatmıştır. (Hiçbir şey
O'nun ilim ve kudretinin dışında kalamaz).
127.
Senden kadınlar hakkında fetva istiyorlar. De ki,
onlara ait hükmü size Allah açıklıyor: Kitap'ta,
kendileri için yazılmışı (mirası)
vermeyip nikâhlamak istediğiniz yetim kadınlar, çaresiz
çocuklar ve yetimlere karşı âdil davranmanız
hakkında size okunan âyetler (Allah'ın hükmünü apaçık
ortaya koymaktadır). Hayırdan ne yaparsanız
şüphesiz Allah onu bilmektedir.
128.
Eğer bir kadın kocasının geçimsizliğinden
yahut kendisinden yüz çevirmesinden endişe ederse, aralarında
bir sulh yapmalarında onlara günah yoktur. Sulh (daima)
hayırlıdır. Zaten nefisler kıskançlığa
hazırdır. Eğer iyi geçinir ve Allah'tan
korkarsanız şüphesiz Allah yaptıklarınızdan
haberdardır.
Evlilikte
uyum ve geçim karşılıklı fedakârlıkla olur.
Ancak insanlarda kıskançlık ve bencillik meyli tabiî olduğundan
herkes fedakârlığı karşı taraftan bekler. Sulh
ve anlaşma iki tarafın bazı istek ve haklarından
vazgeçmesi ve fedakârlık etmesi ile gerçekleşir; bu ise, geçimsizliğin
sürüp gitmesinden veya ayrılmaktan daha hayırlıdır.
129.
Üzerine düşüp uğraşsanız da kadınlar
arasında âdil davranmaya güç yetiremezsiniz; bâri
birisine tamamen kapılıp da diğerini askıya
alınmış gibi bırakmayın. Eğer arayı
düzeltir, günahtan sakınırsanız Allah şüphesiz
çok bağışlayıcı ve esirgeyicidir.
Birden
fazla kadınla evli bulunan erkek, eşleri arasında eşit
ve âdil davranmak mecburiyetindedir. Ancak bazı hususlar vardır
ki bunlarda eşitliği korumak insanın tabiatına aykırıdır;
meselâ iki eşi aynı derecede beğenmek ve sevmek mümkün
değildir; bu sebeple de erkekler bununla mükellef kılınmamışlar,
isteseler de bunu yapamayacakları kendilerine bildirilmiştir.
Buna mukabil elde olan, maddi sayılabilecek haklarda, nimet ve imkânlarda
adalet şarttır; beraber kalma müddeti, mesken, giyecek,
yiyecek ve diğer imkânları burada örnek olarak zikretmek mümkündür.
130.
Eğer (eşler) birbirinden ayrılırsa Allah,
bol nimetinden her birini zenginleştirir (diğerine
muhtaç olmaktan kurtarır); Allah'ın lütfu geniş,
hikmeti büyüktür.
Bütün
tedbirlere rağmen evlilik yürümüyorsa, ev cehenneme dönmüşse
yoksulluk ve çaresizliğe düşme korkusu ile bu cehenneme
katlanmak gerekmez; Allah nice kapılar açar.
131.
Göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah'ındır. Sizden
önce kendilerine Kitap verilenlere ve size «Allah'tan korkun»
diye emrettik. Eğer inkâr ederseniz biliniz ki göklerde
ve yerde ne varsa hepsi Allah'ındır. Allah hudutsuz
zengindir, ziyadesiyle övgüye lâyıktır.
132.
Göklerde ve yerde olanlar Allah'ındır. Vekil olarak
Allah yeter.
133.
Ey insanlar! Allah dilerse sizi yokluğa gönderip başkalarını
getirir; Allah buna kadirdir.
Beka
ve ebedîlik Allah’a mahsustur. Gerçek manada varlık da O’na
aittir. Kulların vücut ve varlığı O’nun lütfu,
O’nun emanetidir. Emanete hıyanet ve Allah’a isyanda ısrar
edilirse bütün emanetlerin, bu arada vücut ve varlığın
geri alınması kaçınılmaz hale gelir.
134.
Kim dünya mükâfatını isterse (bilsin ki) dünyanın
da ahiretin de mükâfatı Allah katındadır. Allah
her şeyi işiten ve her şeyi görendir.
135.
Ey iman edenler! Adaleti titizlikle ayakta tutan, kendiniz,
ana-babanız ve akrabanız aleyhinde de olsa Allah için
şahitlik eden kimseler olun. (Haklarında şahitlik
ettikleriniz) zengin olsunlar, fakir olsunlar Allah onlara
(sizden) daha yakındır. Hislerinize uyup adaletten
sapmayın, (şahitliği) eğer, büker (doğru
şahitlik etmez), yahut şâhidlik etmekten kaçınırsanız
(biliniz ki) Allah yaptıklarınızdan haberdardır.
Âyette,
insanları adaletten ayıran iktisâdî, sosyal, psikolojik
sebeplerin hepsi sayılarak insanlar uyarılmış, hükmeden
veya şahitlik eden kimsenin yalnızca Allah korkusunun tesiri
altında hareket etmesi telkin edilmiştir.
136.
Ey iman edenler! Allah'a, Peygamberine, Peygamberine indirdiği
Kitab'a ve daha önce indirdiği kitaba iman (da sebat)
ediniz. Kim Allah'ı, meleklerini, kitaplarını,
peygamberlerini ve kıyamet gününü inkâr ederse tam
manasıyle sapıtmıştır.
137.
İman edip sonra inkâr edenleri, sonra yine iman edip
tekrar inkâr edenleri, sonra da inkârlarını arttıranları
Allah ne bağışlayacak, ne de onları doğru
yola iletecektir.
Bunlar
gönüllerinde bir türlü iman yer etmeyen, kararsızlık içinde,
inkâr ile iman arasında sallanarak ömür geçiren, sonunda da inkârda
karar kılan kâfirler ve münafıklardır.
138.
Münafıklara, kendileri için acı bir azap olduğunu
müjdele!
139.
Müminleri bırakıp da kâfirleri dost edinenler, onların
yanında izzet (güç ve şeref) mi arıyorlar?
Bilsinler ki bütün izzet yalnızca Allah'a aittir.
140.
O (Allah), Kitap'ta size şöyle indirmiştir ki: Allah'ın
âyetlerinin inkâr edildiğini yahut onlarla alay edildiğini
işittiğiniz zaman, onlar bundan başka bir söze
dalıncaya (konuya geçinceye) kadar kâfirlerle beraber
oturmayın; yoksa siz de onlar gibi olursunuz. Elbette
Allah, münafıkları ve kâfirleri cehennemde bir araya
getirecektir.
Gerek
milletlerarası münasebetlerde ve gerekse fertler ve topluluklar
arası münasebetlerde müminler daima müminlerin yanında yer
alacak, güç, kuvvet ve şerefi bu beraberlikte arayacaklardır.
Kendilerini korumak veya güçlenmek için kâfirlere başvuran
milletler küçüldükleri gibi, fertler de manevî değerlerinden
kayıp verirler. Eğer beraberlik zaruri hale gelirse bu
takdirde müminler, en azından dinleri aleyhinde konuşulurken
meclisi terketmek suretiyle durumu protesto edecek, dinlerini korumak için
gerekli tedbirleri alacaklardır.
141.
Sizi gözetleyip duranlar, eğer size Allah'tan bir zafer (nasib)
olursa, «Sizinle beraber değil miydik?» derler. Kâfirlerin
(zaferden) bir nasipleri olursa (bu sefer de onlara), «Sizi
yenip (öldürebileceğimiz halde öldürmeyip) müminlerden
korumadık mı?» derler. Artık Allah kıyamet
gününde aranızda hükmedecektir ve kâfirler için müminler
aleyhine asla bir yol vermeyecektir.
142.
Şüphesiz münafıklar Allah'a oyun etmeye kalkışıyorlar;
halbuki Allah onların oyunlarını başlarına
çevirmektedir. Onlar namaza kalktıkları zaman üşenerek
kalkarlar, insanlara gösteriş yaparlar, Allah'ı da
pek az hatıra getirirler.
143.
Bunların arasında bocalayıp durmaktalar; ne
onlara (bağlanıyorlar) ne bunlara. Allah'ın
şaşırttığı kimseye asla bir (çıkar)
yol bulamazsın.
144.
Ey iman edenler! Müminleri bırakıp da kâfirleri dost
edinmeyin; (bunu yaparak) Allah'a, aleyhinizde apaçık bir
delil mi vermek istiyorsunuz?
Kâfirleri
ve müşrikleri dost edinmeme konusu Kur’an-ı Kerim’de sık
sık zikredilen ve üzerinde durulan bir konudur. Yahudi ve hıristiyanların
müminlere dost olamayacağı, müslümanların da onları
dost edinmemeleri gerektiği ısrarla belirtilmiştir.
Zaruret sebebiyle işbirliği ve dayanışma yapılabilir;
ancak bu, dostluktan farklı bir ilişkidir.
145.
Şüphe yok ki münafıklar cehennemin en alt katındadırlar.
Artık onlara asla bir yardımcı bulamazsın.
146.
Ancak tevbe edip hallerini düzeltenler, Allah'a sımsıkı
sarılıp dinlerini (ibadetlerini) yalnız onun için
yapanlar başkadır. İşte bunlar (gerçekte) müminlerle
beraberdirler ve Allah müminlere yakında büyük mükâfat
verecektir.
147.
Eğer siz iman eder ve şükrederseniz, Allah size neden
azap etsin! Allah şükre karşılık veren ve
her şeyi bilendir.
Dinin
samimi bağlıları yanında hemen her zaman,
menfaatleri icabı inanmış görünen, vaziyeti kurtarmak için
zahiren müminlerin yanında bulunan kimseler vardır; bunlara
«münafıklar» denir. Allah, dünyada değilse bile ahirette münafıkların
sahte örtüsünü kaldıracak, nâmert kâfirler oldukları için
onları cehennemin dibine koyacak, haklarında hiçbir şefâati
kabul etmeyecektir. 146. âyet, münafıklıktan tevbe edip
vazgeçenlerin üç vasfından bahsediyor ki bunlar aynı
zamanda imandaki samimiyetin şart ve alâmetleridir: 1. Yalnızca
sözle yetinmeyip halini düzeltmek, 2. Allah’a ve O’nun Kitap ve Sünnet’te
tecelli eden iradesine sımsıkı bağlanmak, 3. Dinî
hayatını insanların rızası ve dünya
menfaatleri için değil, yalnızca Allah rızası için
yaşamak. İşte bunlar samimi ve sağlam bir imanın
tabiî neticeleridir.
148.
Allah kötü sözün açıkça söylenmesini sevmez; ancak
haksızlığa uğrayan başka. Allah her
şeyi işitici ve bilicidir.
Çirkin
söz, arkadan çekiştirme, söz taşıma, jurnal etme,
yalan, iftira... kötü sözler cümlesindendir. Bunlar insanın içinden
geçebilirse de başkasına açıklamak ve söylemek caiz değildir.
Bir kimse diğerine bir kötülük, bir haksızlık yaptığında
bunu başkasına söylemek de kötü söze girer; ancak kötülük
ve haksızlık gören kimse, ya ıslah etmek yahut da suçlunun
ceza görmesini sağlamak maksadıyla bunu açıklamak
mecburiyetindedir, buna izin verilmiştir.
149.
Bir iyiliği açıklar yahut gizlerseniz veya bir kötülüğü
(açıklamayıp) affederseniz, şüphesiz Allah da
ziyadesiyle affedici ve kadirdir.
150.
Allah'ı ve peygamberlerini inkâr edenler ve (inanma
hususunda) Allah ile peygamberlerini birbirinden ayırmak
isteyip «Bir kısmına iman ederiz ama bir kısmına
inanmayız» diyenler ve bunlar (iman ile küfür) arasında
bir yol tutmak isteyenler yok mu;
151.
İşte gerçekten kâfirler bunlardır. Ve biz kâfirlere
alçaltıcı bir azap hazırlamışızdır.
152.
Allah'a ve peygamberlerine iman eden ve onlardan hiçbirini diğerlerinden
ayırmayanlara (gelince) işte Allah onlara bir gün mükâfatlarını
verecektir. Allah çok bağışlayıcı ve
esirgeyicidir.
153.
Ehl-i kitap senden, kendilerine gökten bir kitap indirmeni
istiyor. Onlar Musa'dan, bunun daha büyüğünü istemişler
de, «Bize Allah'ı apaçık göster» demişlerdi.
Zulümleri sebebiyle hemen onları yıldırım
çarptı. Bilâhare kendilerine açık deliller
geldikten sonra buzağıyı (tanrı) edindiler.
Biz bunu da affettik. Ve Musa'ya apaçık delil (ve yetki)
verdik.
154.
Söz vermeleri (ni takviye) için Tûr'u başlarına
diktik de onlara, «Baş eğerek kapıdan girin»
dedik, «Cumartesi günü sınırı aşmayın»
dedik. Kendilerinden sağlam söz aldık.
Yahudi
ve hıristiyanların, Hz. Peygamber’den olmayacak şeyler
istemeleri ve bir türlü hakkı kabule yanaşmamaları karşısında
Allah Teâlâ ehl-i kitabın geçmişini anlatarak bunların,
başka peygamberlere de böyle davrandıklarını, daha
ağır ve olmayacak tekliflerde bulunduklarını, Hz.
Musa vasıtasıyle kendilerine sunulan nice delillere rağmen
yine saptıklarını anlatarak Hz. Peygamber (s.a.)i hem
teselli etmekte hem de azmini desteklemektedir.
155.
Sözlerinden dönmeleri, Allah'ın âyetlerini inkâr
etmeleri, haksız yere peygamberleri öldürmeleri ve «Kalplerimiz
kılıflanmıştır» demeleri sebebiyle
(onları lânetledik, türlü belâlar verdik. Onların
kalpleri kılıflı değildir;) tam aksine küfürleri
sebebiyle Allah o kalpler üzerine mühür vurmuştur; pek
azı müstesna artık iman etmezler.
156.
Bir de inkâr etmelerinden ve Meryem'in üzerine büyük bir
iftira atmalarından;
157.
Ve «Allah elçisi Meryem oğlu İsa'yı öldürdük»
demeleri yüzünden (onları lânetledik). Halbuki onu ne öldürdüler,
ne de astılar; fakat (öldürdükleri) onlara İsa gibi
gösterildi. Onun hakkında ihtilâfa düşenler bundan
dolayı tam bir kararsızlık içindedirler; bu
hususta zanna uymak dışında hiçbir (sağlam)
bilgileri yoktur ve kesin olarak onu öldürmediler.
Allah
Teâlâ Nuh’u tufandan, İbrahim’i ateşten, Musa’yı
Firavun’dan, Muhammed Mustafa’yı müşriklerin tuzağından
koruyup kurtardığı gibi İsa’yı da, onu öldürmek
isteyen yahudilerin elinden kurtarmış, Hz. İsa’ya
ihanet ederek bulunduğu yeri askerlere gösteren kişiyi İsa’ya
benzeterek öldürtmüştür.
158.
Bilâkis Allah onu (İsa'yı) kendi nezdine kaldırmıştır.
Allah izzet ve hikmet sahibidir.
159.
Ehl-i kitaptan her biri, ölümünden önce ona muhakkak iman
edecektir. Kıyamet gününde de o, onlara şahit
olacaktır.
Allah,
peygamberi İsa’yı yahudilerden korumuş, öldürmelerine
mani olmuştur; bu kesindir. Onu kendi katına kaldırmış
bulunduğu da şüphesizdir. Ancak bunun şekli ve zamanı
üzerinde farklı açıklamalar ve anlayışlar vardır.
Çoğunluğa göre Allah onu, kudretiyle manevî semalardaki
hususi mevkiine kaldırmıştır, kıyametten önce
tekrar dünyaya gönderecektir, o zaman bütün ehl-i kitap onun
peygamber olduğuna inanacak bâtıl inançlarından
kurtulacaklardır. Hz. İsa dünyada kaldığı müddetçe
Kur’an ile hükmedecek, haç, domuz vb. ile ilgili bâtıl
uygulamalara son verecektir. Bir başka anlayışa göre
Allah onu yahudilerden korumuş, eceli gelince onu vefat ettirmiş
ve ruhunu semadaki yerine kaldırmıştır. Kıyametten
önce gelecek olan da onun ruhudur. Ehl-i kitaptan olanlar, ölümlerinden
önce gerçeği öğrenip inanacaklar, fakat bunun faydası
olmayacaktır. Bu anlayış üçüncü sûrenin 54-56. âyetlerine
dayandırılmıştır.
160,
161. Yahudilerin zulmü sebebiyle, bir de çok kimseyi Allah
yolundan çevirmeleri, menedildikleri halde faizi almaları
ve haksız (yollar) ile insanların mallarını
yemeleri yüzünden kendilerine (daha önce) helâl kılınmış
bulunan temiz ve iyi şeyleri onlara haram kıldık;
ve içlerinden inkâra sapanlara acı bir azap hazırladık.
162.
Fakat içlerinden ilimde derinleşmiş olanlar ve müminler,
sana indirilene ve senden önce indirilene iman edenler, namazı
kılanlar, zekâtı verenler, Allah'a ve ahiret gününe
inananlar var ya; işte onlara pek yakında büyük mükâfat
vereceğiz.
163.
Biz Nuh'a ve ondan sonraki peygamberlere vahyettiğimiz gibi
sana da vahyettik. Ve (nitekim) İbrahim'e, İsmail'e,
İshak'a, Yakub'a, esbâta (torunlara), İsa'ya, Eyyûb'e,
Yunus'a, Harun'a ve Süleyman'a vahyettik. Davud'a da Zebûr'u
verdik.
Peygamber
kendisine vahiy gelen büyük insandır. Bu vahyi insanlara tebliğ
ile mükellef olanlarına elçi manasında «resûl» denir.
Vahiy Allah’ın kullarına, dilediğini söylemesi ve
bildirmesi için seçtiği özel bir iletişim yoludur. Melek
aracılığı ile olduğu gibi aracısız da
olabilir. Vahye mazhar olan peygamber kendisinde, Allah’tan olduğunda
asla şüphe etmediği bir bilgi ve aydınlanma bulur. Âyette
geçen «torunlar»dan maksat Yakup peygamberin çocukları ve
torunlarıdır.
164.
Bir kısım peygamberleri sana daha önce anlattık,
bir kısmını ise sana anlatmadık. Ve Allah
Musa ile gerçekten konuştu.
Hadislerde
yüzbinlerce peygamber gelip geçtiği bildirilmiştir. Bu âyet
de sayı vermeden aynı gerçeği dile getirmektedir. Buna göre
yeryüzünde insanların bulunduğu yerlere her zaman, ilâhî
mesajı ulaştırmak üzere çok sayıda peygamberin gönderildiği
anlaşılmaktadır.
165.
(Yerine göre) müjdeleyici ve sakındırıcı
olarak peygamberler gönderdik ki insanların
peygamberlerden sonra Allah'a karşı bir bahaneleri
olmasın! Allah izzet ve hikmet sahibidir.
166.
Fakat Allah sana indirdiğine şahitlik eder; onu kendi
ilmi ile indirdi. Melekler de (buna) şahitlik ederler. Ve
şahit olarak Allah kâfîdir.
167.
İnkâr eden ve (başkalarını da) Allah
yolundan alıkoyanlar şüphesiz doğru yoldan çok
uzaklaşmışlardır.
168.
İnkâr edip zulmedenleri Allah asla bağışlayacak
değildir. Onları (başka) bir yola iletecek de değildir.
169.
Ancak orada ebedî kalmak üzere cehennem onları yoluna
(iletecektir). Bu da Allah'a çok kolaydır.
170.
Ey insanlar! Resûl size Rabbinizden gerçeği getirdi
(bunda şüphe yoktur), şu halde kendi iyiliğinize
olarak (ona) iman edin. Eğer inkâr ederseniz, göklerde ve
yerde ne varsa şüphesiz hepsi Allah'ındır. (O'nun
sizin inanmanıza ihtiyacı yoktur). Allah geniş
ilim ve hikmet sahibidir.
171.
Ey ehl-i kitap! Dininizde aşırı gitmeyin ve Allah
hakkında, gerçekten başkasını söylemeyin.
Meryem oğlu İsa Mesîh, ancak Allah'ın resûlüdür,
(o) Allah'ın, Meryem'e ulaştırdığı
«kün: Ol» kelimesi(nin eseri)dir, O'ndan bir ruhtur. (O'nun
tarafından gönderilmiş, yahut teyit edilmiş,
yahut da Cebrail tarafından üfürülmüş bir ruhtur).
Şu halde Allah'a ve peygamberlerine iman edin. «(Tanrı)
üçtür» demeyin, sizin için hayırlı olmak üzere
bundan vazgeçin. Allah ancak bir tek Allah'tır. O, çocuğu
olmaktan münezzehtir. Göklerde ve yerde ne varsa hepsi
O'nundur. Vekil olarak Allah yeter.
Hıristiyanlar
bir türlü Allah’ın birliği (tevhid) inancına gelememiş,
Allah ile peygamberini birbirinden ayıramamışlardır.
Hz. Musa ve Hz. İsa, ehl-i kitaba tevhid inancını getirdiği
halde, sonradan sapan bu toplumlar Hâtemü’l-enbiyâ’nın sağlam
ve aydınlatıcı açıklamalarına rağmen, çoğu
itibariyle, gerçeği kabul etmemişlerdir. Hıristiyanlar:
«Allah, baba, oğul ve rûhu’l-kudüs’ten ibaret olmak üzere
üçtür», yahut «Allah üç unsurdan meydana gelmiştir, bunların
üçü de birbirinin aynıdır, her biri tam ilâhtır ve
üçü birden bir tek tanrıdır» diyerek çelişkiye düşerler.
171-172. âyetler onları, gerçek Allah inancı üzerinde aydınlatmak
üzere gelmiştir. Âyette Hz. İsa için «Allah’tan bir ruh»
ve «Allah’ın kelimesi» denilmiştir. Âl-i İmrân sûresinin
45-47. âyetlerinde ikinci vasıf açıklanmış, bundan
maksadın, Allah’ın «Ol» demesinden ibaret bulunduğu
bildirilmiş, Hz. İsa’nın mûcizevi bir şekilde
yaratıldığı beyan edilmiştir. Meryem sûresinin
17. âyetinden itibaren de birinci vasıf açıklanmış,
«Rûh»un, Cebrail olduğuna işaret edilmiştir.
172.
Ne Mesîh ve ne de Allah'a yakın melekler, Allah'ın
kulu olmaktan geri dururlar. O'na kulluktan geri durup büyüklenen
kimselerin hepsini (Allah) yakında huzuruna toplayacaktır.
173.
İman edip iyi işler yapanlara (Allah) ecirlerini tam
olarak verecek ve onlara lütfundan daha fazlasını da
ihsan edecektir. Kulluğundan yüz çeviren ve
kibirlenenlere gelince onlara acı bir şekilde azap
edecektir. Onlar, kendileri için Allah'tan başka ne bir
dost ve ne de bir yardımcı bulurlar. (Kendilerini
Allah'ın azabından kurtaracak bir kimse bulamazlar.)
174.
Ey insanlar! Şüphesiz size Rabbinizden kesin bir delil
geldi ve size apaçık bir nur indirdik.
Kesin
delil Resûlullah, nur ise Kur’an-ı Kerim’dir.
175.
Allah'a iman edip O'na sımsıkı sarılanlara
gelince, Allah onları kendinden bir rahmet ve lütuf
(deryası) içine daldıracak ve onları kendine doğru
(giden) bir yola götürecektir.
176. Senden fetva isterler. De ki: «Allah, babası ve çocuğu
olmayan kimsenin mirası hakkındaki hükmü şöyle
açıklıyor: Eğer çocuğu olmayan bir kimse
ölür de onun bir kızkardeşi bulunursa, bıraktığının
yarısı bunundur. Kızkardeş ölüp çocuğu
olmazsa erkek kardeş de ona vâris olur. Kızkardeşler
iki tane olursa (erkek kardeşlerinin) bıraktığının
üçte ikisi onlarındır. Eğer erkekli kadınlı
daha fazla kardeş mevcut ise erkeğin hakkı, iki
kadın payı kadardır. Şaşırmamanız
için Allah size açıklama yapıyor. Allah her şeyi
bilmektedir.
Sûrenin
başlarında 12. âyette geçen kardeşler ana bir kardeşler
idi. Buradaki kardeşler ise ana-baba bir ve baba bir kardeşlerdir.
|